Hongaarse minderheid in Roemenië

Nu er in onze gemeente (kerkelijke Hervormde gemeente Schoonhoven) Hongaren zijn geweest is het misschien wel interessant om iets meer te weten over hun verleden als Hongaars volk zijnde. Daar wil ik iets over vertellen. Maar ook iets over de revolutie en over de huidige situatie in Roemenië.

Hongaarse minderheid in Transsylvanië

De grootste nationale minderheid van Europa woont in Roemenië (± 1,7 mln). Het zijn de Hongaren, die daar al meer dan 1000 jaar hun eigen plek hebben. Hun taal is bijna uniek, alleen het Fins kent enige verwantschap. Transsylvanië is een gedeelte van Roemenië waar de meeste Hongaren wonen en werken. Iets voor het jaar 1000 na Chr. kwamen de Hongaren naar Zevenburgen (Transsylvanië). Ze vonden hier een streek die vrijwel onbewoond was en vestigden daar hun koninkrijk. Veel Hongaren bekeerden zich ook tot het christendom en behoorden tot de rooms-katholieke kerk. De reformatie liet Zevenburgen niet onberoerd, vele Hongaren sloten zich aan bij het Calvinisme. In de 17e eeuw ontstonden er vele contacten met Nederlandse universiteiten, waar talrijke predikanten van de Hongaarse Kerk werden opgeleid. Zevenburgen werd het centrum van de bijbel- en de boekdruk kunst. De economische welvaart van Zevenburgen trok veel aandacht van de Roemenen die in het aangrenzende Moldavië en Walachije woonden. Ze trokken op en vestigden zich in Transsylvanië. Ze brachten hun eigen cultuur, taal en godsdienst mee. In 1867 ontstond de ‘dubbel-monarchie’ Oostenrijk en Hongarije waarvan Zevenburgen ook deel van uit maakte. Na enkele jaren was de Roemeense bevolking inmiddels zo gegroeid, dat ze de Hongaarse in aantal overtrof. Ze konden bij de overheid concessies los krijgen, maar inspraak in de politiek hadden ze haast niet. Ze konden eigen scholen openen en de Orthodoxe Kerk wakkerde het zelfbewustzijn van de Roemenen aan. Dit uitte zich in een toenemende spanning tussen de bevolkingsgroepen.

Dit kwam tot een uitbarsting na de 1e Wereldoorlog. Roemenië stond aan de kant van de overwinnaars. Hongarije behoorde tot de verliezende partij. Bij de vrede van Trianon (1918) werden er voor Hongarije dramatische beslissingen genomen. Het verloor in 1 klap 2/3 van haar eigen grondgebied. Transsylvanië werd toegewezen aan Roemenië. Van de een op de ander dag woonden er 2 mln Hongaren in een ander land. Voor de Hongaren was dit een ingrijpende verandering, na eeuwenlang in eigen land de heersende klasse te zijn geweest, was men nu de verachte minderheid geworden. De Roemeense regering liet dit ook duidelijk merken. De Hongaarse Kerk moest bijna al het bezit inleveren. Er werd een campagne gestart om de Roemeense invloed te versterken. Hongaarse scholen werden gesloten, Hongaren werden gediscrimineerd, en de Hongaarse Kerk werd losgemaakt van de rest van de Hongaarse Kerk in Hongarije. De harde maatregelen van de overheid leidde tot verbittering, die de Roemenen vroeger hadden gekend

onder de Hongaarse overheid. Na een korte onderbreking in de 2e wereldoorlog, is Transsylvanië nog steeds een ‘provincie’ van Roemenië.

Onder een communistische overheid

Sinds de communistische machtsovername werd de situatie voor de Hongaren alleen nog maar slechter. De overheid streefde naar de vorming van een eenheidsstaat. Er werd sterk de nadruk opgelegd op de Roemeense identiteit. Iedereen moest Roemeen worden. Enkele voorbeelden; de geschiedenisboeken werden veranderd, men vertelde dat Transsylavnië altijd al Roemeens was geweest. Op Hongaarse kerkhoven werden grafstenen van belangrijke Hongaren weg gehaald of de namen vervangen door Roemeense namen. Gedwongen volksverhuizingen kwamen vaak voor. Hongaren moesten in een ander gedeelte van Roemenië gaan wonen en sommige Roemenen moesten in Transsylvanië gaan wonen. Om zo ‘vermenging’ te krijgen in de ‘Socialistische Republiek van Roemenië.

‘Het genie van de Karpaten’ Ceausescu aan de macht.

Toen Nicolae Ceausescu ( het genie van de Karpaten, zoals hij zich zelf noemde) in 1965 aan de macht kwam, viel hij op als een buitenbeentje in Oost-Europa. Hij knoopte relaties aan met West Duitsland, had goede contacten met Israël. En soms had Ceausescu openlijk kritiek op de USSR. Het was een tijd van nationale opleving, Hij reorganiseerde de staat met een geologische en bestuurlijke herindeling, niet rekening houdend met de etnische minderheden in zijn land. Met Roemenië leek het goed te gaan. Maar dit was schijn, want doordat de olie-export stagneerde en de import van westerse artikelen steeg, had Roemenië in 1980 een schuld van 10 miljard dollar. Er moest iets gebeuren, Ceausescu kwam met oplossingen, het begin van de Roemeense crisis. Import van luxe goederen uit Westen werd gestagneerd en was alleen voor ‘het genie en zijn volgelingen (Securitate = geheime politie van Roemenië). Ook werd de export gigantische opgevoerd, eerst de aflossing dan het eigen volk, voedsel ging op de bon en de elektriciteit was er maar enkele uren per dag. Dat hakte erin. Ceausescu vroeg om discipline en gehoorzaamheid aan de ‘Conductor’(Ceausescu). De schulden moesten afgelost worden. In 1989 was het zover, de schulden waren afgelost. Er waren grote problemen, want de fabrieken waren sterk verouderd en de Roemeense producten werden niet meer verkocht en de milieuvervuiling nam ongekende vormen aan. Ceausecu had nog een ‘mooi’ plan; ‘sistematizarea’. Dit plan hield in dat alle boerendorpen (waaronder vele Hongaarse dorpen) moesten verdwijnen en er moest één groot agro-industriële centrum gemaakt worden. Boeren werden in grauwe flats gestopt, het land werd onteigend en oude stadswijken werden veranderd in grauwe troosteloze flatwijken.

Dominee László Tökes, Revolutie Timisoara December 1989

Hoe kon de revolutie beginnen bij een Hongaarse dominee (László Tökes) in een middelgrote plaats als Timisoara (200.000 inwoners)? Dominee Tökes was niet bepaald iemand die er bij de pakken ging neerzitten. Hij had openlijke kritiek op het beleid van Ceausescu. In het geheim geeft hij interviews aan buitenlandse TV stations. En op 24 juli 1989 zendt de Hongaarse TV een interview uit, met als titel: ‘De muur van het zwijgen doorbroken’. Tökes stelt de Roemeense situatie aan de kaak, hij praat over de kerken, over de positie van de Hongaarse minderheid, etc. Harde maatregelen blijven niet uit. De securitate zullen op 15 december Tökes met zijn vrouw uit de kerk zetten en hem verbannen naar een klein dorpje. Tökes deelt dit mee aan zijn gemeente. Het bericht leidt tot onmiddellijke actie. Voor Tökes huis verzamelen op 14 december betogers, voor een vreedzame demonstratie tegen dit besluit. De politie grijpt niet in, hetgeen de demonstranten aanmoedigt om te blijven staan. Het aantal betogers neemt toe en de onrust groeit. 16 December, de politie grijpt in, het komt tot een werkelijke volkswoede, die niet meer te stoppen is, winkels worden vernield, boeken van Ceausescu worden verbrand, en na enkele dagen sluit het leger zich aan bij de betogers. Ceausescu die speciaal eerder terug komt uit Iran, wordt tijdens een redevoering uitgefloten en uitgejouwd. De revolutie is echt begonnen. Ceausecu wordt gevangen genomen en ‘berecht’ en daarna geëxecuteerd. De strijd is dan op z’n hevigst. Betogers en het leger vechten tegen de securitate, Met de kerst is de revolutie voorbij. De regering wordt nu gevormd door het ‘Front van Nationale Redding’ aangevoerd door Ion Iliescu.

Na de revolutie en huidige situatie

Op 30 april 1990 waren er de eerste vrije verkiezingen. Het Front van Nationale Redding wint deze verkiezingen. Ook de volgende winnen ze. Echte economische en structurele hervormingen voeren ze niet door. Zodat de economie nog meer verslechtert en de inflatie torenhoge vormen aanneemt. Ion Iliescu is meer communist dan hervormer. Toen wij in oktober 1996 in Targu-Mures waren zagen we de verkiezingsposters hangen. Want in november 1996 waren er weer verkiezingen. Het Front van Nationale Redding wordt verslagen door de christen democraten onder leiding van de huidige president van Roemenië, Emil Constantinescu. Constantinescu, 58-jarige vroegere hoogleraar geologie heeft politiek gezien een schone lei. Als de grote onbekende moet hij puinruimen van zijn voorgangers. Na 7 jaar stagnatie en corruptie voert Roemenië hervormingen door die Polen al lang achter de rug heeft. In de coalitie van christen democraten van Constantinescu en de sociaal democraten o.l.v. Petre Roman is ook de Hongaarse Democratische Conventie (RDMSz) vertegenwoordigt. Dit is nodig voor de absolute meerderheid. Twee Hongaren zijn minister. De hervormingen worden gevoeld in het Roemeense leven. Zo worden staatsbedrijven geprivatiseerd, onrendabele bedrijven gesloten, subsidies voor onder-nemingen bevroren, arbeiders en mijnwerkers ontslagen en prijzen aangepast. Veel mensen staan op straat, en de armoede grijpt nog om zich heen. In een interview in de volkskrant zegt president Constantinescu dat hij de schoktherapie doorvoert, een therapie voor het gehele Roemeense volk, om de hervormingen door te voeren met snelheid en grondigheid. ‘We doen het’ zegt Constantinescu; ‘omdat het Roemeense volk een gezonde en economie nodig heeft en een maatschappij met een democratisch kader, de mensen moeten zich vrij en beschermd voelen. Positieve meldingen zijn er zeker, de Roemenen hebben een betere mentaliteit, ze weten dat deze hervormingen nodig zijn, ze zijn dan bereid om offers te brengen. Constantinescu: ‘Ik heb de Roemenen gezegd dat economische groei alleen mogelijk is na diepe recessie in het 1e jaar’. ‘In Roemenië is 90% van de bevolking voor toetreding bij de NAVO en de EU, dan kan de economie groeien, dan kan ook Roemenië deel gaan uitmaken van een democratische westerse cultuur’ aldus Emil Constantinescu. Helaas staan ze nog in de ‘wachtkamer’. Voor Tsjechië, Hongarije en Polen is het dichterbij dan voor Roemenië. Maar het Roemeense volk kijkt er naar uit om een volwaardig lid te worden van de NAVO en de EU.

Na ± 3,5 jaar verlaat Constantinescu de politiek. Hij is het zat, hij wordt moe van de corruptie en de politiek. Najaar 2000 de verkiezingen staan voor de deur. In de eerste ronde zijn Vadim Tudor en Ion Iliescu de grote winnaars, geen van de 2 is de absolute winnaar. Een tweede ronde is nodig. Het is een keuze tussen slechter en slechts. Tudor is een Roemeens extremist die beloofd het land te zuiveren van de intellectuele Hongaren, zigeuners als parasieten en de joden als dieven. Moet deze man Roemenië leiden? Trouwens is Iliescu dan wel een goede keuze? Als (ex) communist beloofd hij veel, maar wat maakt hij waar? In de tweede ronde wint Iliescu. Voor de etnische minderheden een opluchting, maar is Iliescu dan wel de man die Roemenië kan leiden? Hoe nu verder? Volgens Iliescu wil hij Roemenië klaarstomen voor een EU lidmaatschap. We zullen het zien!

Schoonhoven, januari 2001